از حقوق متصوره خود حفاظت کنید!
بدون شک افراد بسیاری وجود دارند که ایده‌های خلاقانهای را در ذهن داشته و آن را پروردهاند، اما بسیاری از اشخاص به دلیل عدم آگاهی از قانون همواره نگران سرقت طرحهای خود هستند، هرچند برخی نیز به بهانه سرقت طرحهای ذهنی خود همواره کاهلی و سستی کرده و تمام توجیه عدم تحرک خود را این مسئله و این نگرانی میدانند، اما از آنجا که دانش حقوق آمده است تا حقوق اشخاص را تبیین و حفظ نماید، لذا برای جلوگیری از عدم سرقت ایدهها نیز راه حلهایی وجود دارد.
برای پرداختن به این موضوع نخست باید بیان داشت که ایده چیست؟
همانگونه که در سایت ویکیپدیا و به درستی آمده است ” ایده یا مثال یا صورت یا انگاره یا طرح، در حقیقت یک تصور ذهنی است. شاید بتوان ایده دادن را اولین گام برای حل یک مشکل یا برآورده کردن یک نیاز دانست. به عبارت دیگر ایده ساده‌ترین راه حلی است که انسان در برابر یک مساله یا نیاز به آن فکر می‌کند. هر چند می‌توان یک ایده را بسط داد و پیچیده کرد.”
طرح یک ایده، با توجه به ماهیت ذهنی آن، می‌تواند فارغ از هر گونه قید و بندی صورت پذیرد. اما برای عملی کردن آن، باید به بسیاری از این محدودیتها مثل قوانینی فیزیکی، حقوقی و … توجه کرد. طرح ایده‌های نو، رابطه مستقیمی با خیال پردازی و خلاقیت دارد.
اصولا ایدهها به چندین گروه تقسیم میشوند که می‌توان به فراخور گروه قرار گرفته در آن نسبت به ثبت آن اقدام کرد:
۱- ایده شما ممکن است در قالب یک طرح فیزیکی باشد در صورتی که اینگونه باشد از دو طریق می توان کار را پیش برد.
۱-۱- طرح شما کاملاً ابداعی است، در صورتی که اینگونه باشد شما میتوانید ایده خود را به صورت محرمانه ایجاد و تولید کرده و بعد به عنوان یک اختراع به ثبت برسانید.
۱-۲- ایده شما ممکن است یک طرح از پیش ایجاد شده را بهبود ببخشد و کارایی آن را بهتر نماید در این خصوص میتوانید طرح خود را به عنوان طرح صنعتی ثبت کنید.
۲- ایده شما ممکن است در عالم فیزیکی قابلیت اجرا را نداشته باشد در این خصوص، ایده شما باید طرحی منطقی داشته و محتوای تولید شده می تواند به صورت حق نشر ثبت گردد.
۳- ایده شما به یقین دریک حوزه خدماتی، تولیدی و یا شاید تجاری باشد برای آنکه از نام ایده شما سوء استفاده نشود میتوانید نام طرح و ایده خود را به عنوان علائم تجاری ثبت نمایید.
برای آگاهی بیشتر به چند ماده قانونی از قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری اشاره می شود:
ماده۱) اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورد های خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را دریک حرفه، فن ، فناوری ، صنعت و مانند آنها حل می نماید.
ماده۲) اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی ، اختراعی کاربردی محسوب می شود که در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت ، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی ، کشاورزی ، ماهیگیری و خدمات نیز می شود.
ماده ۴) موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است :
۱- کشفیات ، نظریه های علمی ، روشهای ریاضی و آثار هنری .
۲- طرحها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی .
۳- روشهای تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان . (این بند شامل فرآورده های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمیشود.)
۴- منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها.
۵- آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد.
۶- اختراعاتی که بهره برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.
فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه ای از جهان ازطریق انتشار کتبی یا شفاهی یا ازطریق استفاده عملی و یا هرطریق دیگر، قبل از تقاضا و یا درموارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع ، افشاء شده باشد.
بخشی از دستورالاعمل ثبت اختراع نرم افزار های رایانه ای:
۱- نو باشد: اختراع باید دارای مشخصه جدیدی باشد به طوری که در سطح جهانی سابقه آن مشخصه، در دانش و زمنیه فنی مربوط به آن اختراع پیش بینی نشده باشد.
۲- دارای گام ابتکاری باشد: اختراع باید ارتقاء قابل توجهی را در حوزه فنآوری اطلاعات موجب شود به طوری که استنتاج آن در حوزه تخصصی نرم افزار، امری عادی محسوب نشود. به عبارت دیگر، اختراع باید بتواند مشکلی را از مشکلات موجود که هنوز راه حل ندارد را با استفاده از فنآوریهای پیشرفته رایانهای مرتفع نماید.
۳- قابل پیاده سازی و اجرا باشد: اختراع نباید صرفا تئوریک و نظری باشد بلکه باید قابلیت استفاده علمی را داشته باشد.
در هر حال باید توجه داشت در بسیاری از اوقات نرم افزار های ایجاد شده قابلیت ثبت اختراع را ندارد اما این بدان معنا نیست که این نرم افزار ها از حق نشر نیز بی بهره باشند، بلکه می توان کپی رایت این محصولات را به ثبت رساند.
ماده۲۰) از نظر این قانون ، هرگونه ترکیب خطوط یا رنگها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط ، رنگها و یا بدون آن ، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمیباشد.
ماده۲۱) طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد. طرح صنعتی زمانی جدید است که از طریق انتشار به طور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا بر حسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطهای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد. مفاد قسمت اخیر بند (ه) و بند (و) ماده ( ۴) این قانون درخصوص طرحهای صنعتی نیز قابل اعمال است .
ماده۳۰) علامت ، علامت جمعی و نام تجاری عبارتند از:
۱- علامت یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد.
۲- علامت جمعی یعنی هر نشان قابل رؤیتی که باعنوان علامت جمعی در اظهارنامه ثبت معرفی شود و بتواند مبدأ و یا هرگونه خصوصیات دیگر مانند کیفیت کالا یاخدمات اشخاص حقیقی و حقوقی را که از این نشان تحت نظارت مالک علامت ثبت شده جمعی استفاده می کنند متمایز سازد.
۳- نام تجارتی یعنی اسم یا عنوانی که معرف و مشخص کننده شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
ماده۳۱) حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات این قانون به ثبت رسانده باشد.
ماده۳۲) علامت درموارد زیر قابل ثبت نیست :
۱- نتواند کالاها یا خدمات یک مؤسسه را از کالاها و خدمات مؤسسه دیگر متمایز سازد.
۲- خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد.
۳- مراکز تجاری یا عمومی را به ویژه درمورد مبدأ جغرافیایی کالاها یا خدمات یا خصوصیات آنها گمراه کند.
۴- عین یا تقلید نشان نظام ی، پرچم ، یا سایر نشانهای مملکتی یا نام یا نام اختصاری یا حروف اول یک نام یا نشان رسمی متعلق به کشور، سازمانهای بینالدولی یا سازمانهایی که تحت کنوانسیونهای بینالمللی تأسیس شده‌اند، بوده یا موارد مذکور یکی از اجزاء آن علامت باشد، مگر آن که توسط مقام صلاحیتدار کشور مربوط یا سازمان ذی ربط اجازه استفاده از آن صادر شود.
۵- عین یا به طرز گمراه کننده ای شبیه یا ترجمه یک علامت یا نام تجاری باشد که برای همان کالاها یا خدمات مشابه متعلق به مؤسسه دیگری در ایران معروف است.
۶- عین یا شبیه آن قبلاً برای خدمات غیر مشابه ثبت و معروف شده باشد مشروط بر آن که عرفاً میان استفاده از علامت و مالک علامت معروف ارتباط وجود داشته و ثبت آن به منافع مالک علامت قبلی لطمه وارد سازد.
۷- عین علامتی باشد که قبلاً به نام مالک دیگری ثبت شده و یا تاریخ تقاضای ثبت آن مقدم یا دارای حق تقدم برای همان کالا و خدمات و یا برای کالا و خدماتی است که به لحاظ ارتباط و شباهت موجب فریب و گمراهی شود.
قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان:
ماده ۱- از نظر این قانون به مولف و مصنف و هنرمند «پدید آورنده» و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید میآید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد ان به کار رفته «اثر» اطلاق می شود.
ماده ۲- اثر های مورد حمایت این قانون به شرح زیر است:
۱-کتاب و رساله و جزوه و نمایشنامه و هر نوشته دیگر علم یو فنی و ادبی و هنری.
۲-شعر و ترانه و سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
۳-اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
۴-اثر موسیقی که به هر ترتیب و روش نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.
۵-نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته ها و خط های تزئینی و هرگونه اثر تزئینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش به صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد.
۶-هر گونه پیکره (مجسمه).
۷-اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان.
۸-اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد.
۹-اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم.
۱۰-اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عامه (فولکلور) یا میراث فرهنگی و هنر ملی پدید آمده باشد.
۱۱-اثر فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد.
۱۲-هر گونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد.
نکته: ایده های ذهنی محض که اجرا نشده باشند و قابلیت بهره برداری را نیز نداشته باشند قابلیت ثبت ندارد.
با عنایت به موارد و مواد قانونی که اشاره شد، می توان اینگونه عنوان کرد که بسیاری از ایدهها، طرحها و محصولات قابلیت حفاظت و صیانت قانونی را داشته و می‌توان با اندک سرمایهگذاری اقدامات لازم حقوقی را به انجام رساند، انجام اقدامات حقوقی خود موجب ایجاد بستری مطمئن برای توسعه محصولات و آثار ایجاد شده است و می‌تواند زمینه ای را برای تجارتی نوین در عرصه خرید و فروش ایده ها ایجاد نماید.
به امید روزی که همه افراد آگاهیهای لازم را در خصوص موارد قانونی داشته و یا از مشاورین حقوقی در انجام کارها و عملیات های خود استفاده نمایند!