در آیه ای از قرآن کریم این گونه آمده است که ” فارسلنا الیها روحنا فتمثل لها بشراً سویاً” ” در این هنگام ما روح خود را به سوی او فرستادیم و او در شکل انسان کامل بی عیب و نقص و خوش قیافه بر مریم ظاهر شد”[۱]

تقریباً تمام مفسران معروف، روح را در اینجا به جبرئیل فرشته بزرگ خدا تفسیر کرده اند ، و تعبیر ” روح ” از او بخاطر آنست که روحانی است و هم وجودی است حیاتبخش ، چرا که حامل رسالت الهی به پیامبران است که احیاء کننده همه انسانهای لایق می باشد و اضافه روح در اینجا به خدا دلیل بر عظمت و شرافت این روح است ، که یکی از اقسام اضافه، اضافه تشریقیه است.

ضمنا از این آیه استفاده می شود که نزول جبرئیل مخصوص پیامبران نبوده البته به عنوان وحی و آوردن شریعت و کتب آسمانی منحصراً بر آنها نازل می شده  ولی برای رساندن پیام های دیگر ” مانند پیام فوق به مریم “مانعی ندارد که با غیر پیامبران نیز روبرو شود.

در آیات ۱۹ الی ۲۱ سوره تکویر خداوند می فرماید :”یقینا این قرآن کلام فرستاده بزرگواری است ( جبرئیل امین) که از سوی خداوند برای پیامبرش آورده “انه لقول رسول کریم”[۲]

و این پاسخی است به آنها که پیامبر صلی الله علیه و آله را متهم می کردند که قرآن را خود ساخته و پرداخته و به خدا نسبت داده است.

در این آیه و آیات بعد پنج وصف برای جبرئیل پیک وحی خدا بیان شده، که در حقیقت اوصافی است که برای هر فرستاده جامع الشرائط لازم است.

نخست توصیف او به “کریم” بودن که اشاره و ارزش وجودی اوست ، آری او نزد خداوند بزرگ وجودی است با ارزش و با اهمیت.

سپس به اوصاف دیگر او پرداخته ،و درآیه ۲۰ سوره تکویر می افزاید:”او صاحب قدرت است ، و نزد خداوند صاحب عرش مقامی والا دارد””ذی قوه عند ذی العرش مکین”[۳]

“ذی العرش” اشاره به ذات پاک خداوند است، گرچه او صاحب تمام عالم هستی است ولی از آنجا که عرش خواه به معنی عالم ماوراء طبیعت باشد ، و یا مقام علم مکنون خداوند ، اهمیت بیشتری دارد، او را به صاحب عرش بودن توصیف کنند.

تعبیر به “ذی قوه” یعنی صاحب قدرت درباره جبرئیل به خاطر آنست که دریافت چنین پیام بزرگ و ابلاغ دقیق آن قدرت و نیروی عظیمی لازم است و اصولا هر رسول و فرستاده ای باید در حدود رسالت خود صاحب قدرت باشد، مخصوصا باید از هرگونه فراموشکاری در زمینه پیامی که مسئول ابلاغ آن است مبرا باشد.

“مکین” به معنی کسی است که صاحب منزلت و مکانت است، اساساً باید رسول شخص بزرگ و فرد برجسته ای باشد که بتواند نمایندگی و رسالت او را به عهده گیرد ، و کاملا مقرب و نزدیک به او باشد و مسلماً تعبیر به “عند” به معنی نزد به معنی حضور مکانی نیست، چرا که خداوند مکان ندارد بلکه حضوری مقامی و قرب معنوی است.

و چهارمین و پنجمین توصیف می گوید:”او فرمانروای فرشتگان و امین است””مطاع ثم امین”[۴]

تعبیر به “ثم” که برای اشاره به بعید به کار می رود ناظر به این حقیقت است که پیک وحی خدا در عالم فرشتگان نافذ الکلمه و مورد اطاعت است، و از همه اینها گذشته در ابلاغ رسالت خویش نهایت امانت را دارد.

از روایات استفاده می شود که گاه جبرئیل امین برای ابلاغ آیات قرآن از سوی گروه عظیمی از فرشتگان همراهی می شد و مسلماً در میان آنها مطاع بود و یک رسول باید در میان همراهانش مطاع باشد.

در حدیثی آمده است به هنگام نزول این آیات پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله به جبرئیل فرمود: ما احسن ما اثنی علیک ربک!: ذی قوه عنده ذی العرش مکین مطاع ثم امین،فما کانت قوتک؟ و ما کانت امانتک؟” چه خوب خداوند تو را ستوده است که فرموده: صاحب قدرت است، و در نزد خداوند صاحب عرش قرب و مقام دارد و در آنجا فرمانروا است و امین، نمونه ای از قدرت و امانت خود را بیان کن!

جبرئیل در پاسخ عرض کرد : اما نمونه قوت من اینکه مأمور نابودی شهرهای قوم لوط شدم، و آن چهار شهر بود، در هر شهر چهارصدهزار مرد جنگجو وجود داشت ،به جز فرزندان آنها ، من این شهرها را از بین برداشتم و به آسمانها بردم تا آنجا که فرشتگان آسمان صدای حیوانات آنها را شنیدند، سپس به زمین آوردم، و زیرورو کردم!

و اما نمونه امانت من این است که هیچ دستوری به من داده نشده که از آن دستور کمترین تخطی کرده باشم”[۵]

[۱] سوره مریم – آیه ۱۷

[۲] تکویر – ۱۹

[۳] مکین از ماده مکانت به معنی مقام و منزلت است،و به طوری که از کلمات راغب در مفردات و بعضی دیگر از مفسران استفاده می شود این ماده در اصل اسم مکان از ماده کون است ،سپس بر اثر کثرت استعمال آن را به منزله ماده فعل قرار داده و تمکن از آن مشتق شده است مانند تمسکن مه از ماده سکون است

[۴] تکویر – ۲۱

[۵] مجمع البیان جلد ۱۰ صفحه ۴۴۶- همین مضمون در تفسیر الدر المثور ذیل آیات مورد بحث نیز آمده است.

مطالعه بیشتر:

فرشتگان (قسمت اول)

 چهار فرشته مقرب (قسمت دوم)

ملک الموت (قسمت سوم)

فرشتگان و جنگ بدر (قسمت چهارم)

صفات فرشتگان (قسمت ششم)

هاروت و ماروت (قسمت هفتم)

بارگذاری فایل BGL دیکشنری Babylon برای آشنایی با فرشتگان (قسمت هشتم)

رقیب و عتید (قسمت نهم)

آیا فرشتگان مونث هستند؟ (قسمت دهم)

همه ما به یقین می دانیم که اگر نیروهای لازم و مربوط، جهت پدید آوردن یک شیء مورد نظر، متراکم و متمرکز گردد، آسانتر و بهتر لباس هستی و عینیت خارجی خواهد پوشید. مثلاً اگر بنا شود یک دایره المعارف جامع الاطراف و بزرگی پیرامون عظمت و ابعاد انقلاب اسلامی با همه شگفتیها و رخدادهای اعجاب انگیزش نوشته شود و یا چنانچه تاریخی گویا و شامل تمامی ایثارگری‌ها و فداکاری‌ها امت اسلامی ایران به نگارش درآید، این کار ممکن است از دو طریق صورت پذیرد. نخست اینکه فرد یا افرادی به تنهایی و جدای از همه، دست به چنین کار مهم وبزرگی دست بزنند. دوم اینکه نویسندگان و محققان با همکاری و روی هم ریختن نیروهای زبده و کارکشته و در پرتو تمرکز قدرت فکری و علمی، چنان اثر بزرگ و تاریخی را فراهم آورند بی گمان کار به شکل دسته جمعی و ایجاد یک مرکز قوی با هماهنگی‌های لازم ما را در رسیدن به آن هدف بزرگ تواناتر و کامرواتر خواهد کرد. البته، همانگونه که وحدت و تمرکز قدرت، ما را در آرمانها و اهداف مقدس، نیرومند و موفق می‌کند. پراکندگی و اختلاف، همه قوای ما را به تحلیل می برد و دچار ضعف و زبونی می‌سازد.

اگرچه در پیشرفت مسلمین و پیروزی سریع و برق آسای اسلام، عوامل حفاظتی مؤثر بود ولی از میان همه علل موفقیت مسلمانان، اسباب گسترش فوق العاده اسلام، اتحاد و اخوت آنها با یکدیگر، مهمتر و مؤثرتر بود. مسلمانان در پرتو ایمان به خدا، تعالیم حیات بخش اسلام به چنان وحدتی دست یافتند که گویا همه یکی بودند و یکی همه.

مسلمین با الهام از قرآن مجید و پیروی از روش پیامبر بزرگوار اسلام، مصالح امت و جامعه اسلامی را بر مصالح فردی خویش مقدم می داشتند و آنچه را برای خود می‌خواستند برای برادران دینی خویش نیز خواستار بودند. اگر کسی مبتلا به دردی بود، همه احساس درد می نمودند و چنانچه مسلمانی به نعمتی متنعم می‌شد، همگی احساس نعمت و شادی
می کردند.

رشد سیاسی، اجتماعی مسلمانان و ایثار و گذشت آنان به درجه‌ای رسیده بود که مایه شگفتی و حیرت دیگران گردید. مسلمین هنگامی که به چنین حدی از شعور اجتماعی و اخوت اسلامی دست یافتند، به آسانی توانستند در برابر قدرت‌های بزرگ جهان آن روز، مقاومت کنند و پرچم عدل اسلامی را در بسیاری از کشورهای مجاور به اهتزاز در آورند.

خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «همگی به ریسمان خدا (قرآن و اسلام و هرگونه وسیله ارتباطی دیگر) چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او در میان دلهای شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او برادر شدید و شما بر لب حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آنجا برگرفت[۱]».

قرآن به نعمت بزرگ اتحاد و برادری اشاره کرده و مسلمانان را به تفکر در وضع اندوه بار گذشته و مقایسه آن با پراکندگی با این وحدت دعوت می کند و می گوید : فراموش نکنید که در گذشته چگونه با هم دشمن بودید. ولی خداوند در پرتو اسلام و ایمان دلهای شما را به هم مربوط ساخت و شما دشمنان دیروز، برادران امروز شدید.

دیگر اینکه مسئله تألیف قلوب مومنان را به خود نسبت داده، می گوید: خدا در میان دلهای شما الفت ایجاد کرد و با این تعبیر، اشاره به یک معجزه اجتماعی اسلام شده، زیرا اگر سابقه دشمنی و عداوت پیشین عرب را به دقت بنگریم و ببینیم که چگونه کینه‌های ریشه دار در طول سال‌های متمادی در دل‌های آنها انباشته شده بود و چگونه یک موضوع جزئی و ساده، کافی بود آتش جنگ خونینی در میان آنها بیفروزد مخصوصاً با توجه به انیکه « مردم نادان و بی‌سود و نیمه وحشی معمولاً افرادی لجوج و انعطاف ناپذیرند و به آسانی حاضر به فراموش کردن کوچکترین مسائل گذشته نیستند، در این صورت اهمیت این معجزه بزرگ اجتماعی اسلام آشکار می‌شود و ثابت می گردد که در طی چند سال، از چنان ملت پراکنده و کینه‌توز و نادان و بی خبر، ملتی واحد و متحد و برادر بسازند[۲].»

امروزه سدهای صنعتی عظیمی در نقاط مختلف جهان برپا شده که مبدا تولید بزرگترین نیروهای صنعتی است و سرزمین‌های وسیعی را زیر پوشش آبیاری و روشنایی خود قرار داده است. اگر درست فکر کنیم، می‌بینیم این قدرت عظیم چیزی جز نتیجه به هم پیوستن قدرتهای ناچیز دانه‌های باران نیست و آنگاه به اهمیت اتحاد و کوشش‌های دسته جمعی انسانها واقف می‌شویم. در احادیث فراوانی که از پیامبر و پیشوایان بزرگ اسلام به ما رسیده به لزوم و اهمیت این موضوع با عبارات مختلفی اشاره شده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی شاگرد وارسته مکتب علی علیه السلام در اهمیت این موضوع، خطاب به ملت ایران می گوید: «عزیزان من! آنچه که ملت و کشور ما را در مقابل توطئه‌های بی‌حساب دشمنان و توطئه گران مصونیت بخشیده است، چند عامل مهم بوده است که یکی از مهمترین آنها وحدت کلمه آحاد ملت است. هر ملتی که متحد باشد، هر ملتی که میان خود تنازع و جدال ویرانگر نداشته باشد، هر ملتی که با … مسئولان هم به وظایفشان در مقابل ملت عمل کنند و خود را خدمتگذار مردم بدانند، آن ملت در مقابل همه دشمنیها شکست ناپذیر خواهد شد. این یک امر قهری است. ملت ما این را در طول این بیست و دو سال تجربه کرده است. ما در میدانهای سخت، این شکست ناپذیری را نشان دادیم. هر کس با ملت ایران دشمنی می کند، یکی از بزرگترین دشمنی‌هایش عبارت است از این که وحدت عظیم ملی و این همدلی ملت با مسئولان را از بین ببرد یا در آن خدشه‌ای به وجود بیاورد. این دشمنی است. بعضی‌ها این دشمنی را می کنند[۳].»

[۱] – آل عمران – ۱۰۳

[۲] – تفسیر نمونه – ناصر مکارم شیرازی

[۳] – نماز عید فطر ۱۳۷۹ – آیت الله سید علی خامنه‌ای