همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرا مردم
عمیقاً معتقد هستم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بسیار مظلوم و بی‌دفاع است، اصولی درخشان، فلسفه‌ای عمیق، روش و منشی منطقی و متعالی دارد که همواره مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد.
چندی پیش رئیس‌جمهور عزیزمان در اولین اجلاس اقتصاد ایران فرمود:
“خوب است بعد از ۳۶ سال یک‌بار هم که شده این اصل قانون اساسی را اجرا کنیم و برای مسائل مهم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به‌جای آنکه قانونی در مجلس تصویب شود، ماده‌قانونی یا برنامه را مستقیم به آرای مردم و همه‌پرسی بگذاریم”
البته این اصل (اصل ۵۹ قانون اساسی و نه اصل ۱۷۷)، اصلی صحیح است، اما به‌راستی همه‌پرسی اصل ۵۹ چگونه رفراندومی است؟
متن صریح این اصل این‌گونه است:
“در مسائل بسیار مهم اقتصادی, سیاسی, اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرا مردم صورت گیرد. درخواست مراجعه به آراء عمومی باید به تصویب دوسوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.”
نکته حائز اهمیت در اصل ۵۹ قانون اساسی ارتباط تنگاتنگ این اصل با اصل ۹۴ قانون اساسی است، اصل ۹۴ قانون اساسی می‌گوید:
“کلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی باید به شورای نگهبان فرستاده شود. شورای نگهبان موظف است آن را حداکثر ظرف ده روز از تاریخ وصول ازنظر انطباق بر موازین اسلام و قانون اساسی موردبررسی قرار دهد و چنانچه آن را مغایر ببیند برای تجدیدنظر به مجلس بازگرداند. در غیر این صورت مصوبه قابل‌اجرا است.”
لذا توجه به این نکته مهم به نظر می‌رسد که برگزاری همه‌پرسی در نظام جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند راهی برای نادیده گرفتن حق مجلس باشد، زیرا رجوع به آراء عمومی ابتداً می‌بایست به تصویب دوسوم نمایندگان مجلس رسیده و سپس در شورای نگهبان نیز مورد تائید قرار گیرد، بدیهی است، اولاً، به نظر می رسد فی الحال موضوعی که بتواند این دو نهاد رسمی را متقاعد نماید موضوعیت نداشته باشد و ثانیاً، نمی‌توان به بهانه وجود به رجوع همه‌پرسی، اقتدار خانه ملت را نادیده گرفت، زیرا که خانه ملت محل اجماع خرد جمعی و نمایندگان مردمی است.
لذا استفاده از اصول قانون اساسی در متن و بطن جامعه که ممکن است با فنون حقوقی آشنایی کافی و وافی را نداشته باشند باید با دقت نظر بیشتری صورت پذیرد، تا خدای‌ناکرده بدخواهان مجال سوءاستفاده از بیانات مجتهدی مسلم را نداشته باشند. انشاءالله